Klassik Müxalifət(in) Problemi

 

Azərbaycan hakimiyyətinin adminstrativ, siyasi, iqtisadi problemləri o qədər uzun müddət davam etdi ki, problem olmaqdan çıxıb şəraitə döndü. Şəraiti dəyişmək problemi dəyişməkdən çətindir, çünki onu dəyişmək istədiyin anda o şəraiti yaradanlardan əlavə ondan yararlananlara da müharibə elan etmiş olursan. Boşluqlardan istifadə edən nə qədər çoxdursa, düşmənin də o qədər çoxdur.

Demək olar ki, hər gün həm sosial şəbəkələrdə, həm də real həyatda YAP hakimiyyətinin hansısa çatışmazlığını görürük. Küçəyə çıxıb heç bir siyasi ambisiyası olmayan xalqı dinləsək, görərik ki, bizim hayqırdığımız haqsızlıqların bəlkə də 100 dəfə çoxunu onlar görürlər. Bəs bütün bu vəziyyətə rəğmən xalq niyə hələ də apolitikdir ?

İllər öncə siyasi sferanın qocaman simalarından biri ilə söhbətləşmək imkanım olmuşdu. Söhbətin gedişində  mənə dedi ki, “oğul, siyasət intellektualların oyunudur. Burada təkcə  üsyanla, barışmazlıqla, prinsipiallıqla heç nə əldə edə bilməzsən. Şəxsiyyət çox vacibdir, amma nə qədər şəxsiyyətli olursan, ol, şahmatı bilmirsənsə şahmat oyununda qalib gələ bilməzsən” .  İllər keçdikcə, onun da bu bildiyinə riayət eləmədiyini gördüm deyə fikri mənimsədim, müəllifi unutdum.

Açığını desəm, günümüzün siyasi sferasını olduqca durğun və yararsız hesab edirəm. Əlimdə olsa, bu siyasi sferanı pozub yenisini yaradardım, amma iqtidar-müxalifət  tandeminin “uğurlu” fəaliyyəti nəticəsində bu sferanın regenerasiyası o qədər zəifdir ki, siyasətin kütləviliyini ancaq narkotik maddə biznesi şəbəkəsinin  kütləviliyi ilə müqayisə etmək olar. Yəni, ortada oyunçular yoxdur, amma özün də anlayırsan ki, gizlində bu işlə məşğul olanlar var və çoxdular. İkinci sferadakı gizliliyin məntiqi var, amma siyasi müxalifətin xalqın gözündə ayrı-ayrı, ad və soyadlarla yox, ümumi kontekstdə “müxalifət” olmağının səbəbkarı nə qədər inkar etsək də, həm də real müxalif qüvvələrdir.

Ədalət naminə deməliyəm ki, xalqın “dövləti qorumaq, gözəlləşdirmək, daha da inkişaf etdirmək” məsuliyyətini öz üzərindən atıb onu “seçilmişlərə” həvalə etməyi müxaliflərin işini xeyli çətinə salır. Amma  gördüyüm odur ki, müxalif intellektuallar bu kontekstdə nəinki çıxış yolu axtarmır, reallığı bir az da mübaliğə ilə çatdıraraq xalqı günahlandırır, onu aşağılayır. Nəticədə biz tez-tez müxalifətlə xalq arasındakı kommunikasiya problemini görürük.Xalq müxalifətə inanmır və ya onu anlamırsa, bunun günahı birmənalı olaraq müxalifətdədir. Xalqın öz məsuliyyətlərini üstündən atmağı fonunda biz həm də müxaliflərin məsuliyyətlərindən qaçdığını müşahidə edirik.Beləcə, təzyiqə məruz qalmalı olan siyasi iqtidar bu “mərkəzdənqaçma” nəticəsində  işinə rahat şəkildə davam edir. Yəni, dolayı yolla bizim müxalifət istəməyərək iqtidara kömək etmiş olur.

Diktatoru kim yaradır?

Yəqin ki, hamımız görürük ki,  mövcud vəziyyətdə siyasi hakimiyyətin ən bacarıqlı olduğu sahə yaltaq ordusu yaratmaqdır. YAP elitası bu sahədə elə peşəkarlaşıb ki,  məmurları bu yaltaqlardan  rahat şəkildə şahmat fiquru kimi istifadə edir, bir biriylə döyüşür. Məni narahat edən şey bu  “yaltaq  sənayesinin” inkişafında  müxalifətin roludur. Adını xatırlamadığım bir tarixi şəxsiyyət deyirdi ki, “Səninlə olmaq düşməninlə olmaqdan daha sərfəli deyilsə, heç kimi xəyanətdə günahlandırmağa haqqın yoxdur”. Bəs niyə bizim müxalifətlə olmaq çılğın və xüsusi prinsipial adamlardan başqa heç kimə sərf eləmir? Niyə müxalif olmaq xalqın gözündə ancaq iş tapmamaq, daim təqib, təhdid və təhqir olunmaqla assosasiya olunur ?

Bu sualların yaranmağında sözsüz ki, hakimiyyətin təzyiqlərinin də çox böyük rolu var, amma vəziyyəti heç olmasa yüngülləşdirmək, öz tərəfdarlarını təhlükəsizlikdə hiss etdirmək üçün müxalif liderlər nə edə bilir?  Bəli, bu vəziyyətdə müxalif liderlər onu haqlı sayıb yanında duranlara ancaq təşəkkür edə bilir. Quru təşəkkürlə qane olan çox adam tapa bilməzsiniz. Belə vəziyyətdə qazana biləcəyiniz adamlar artıq itirməyə heç nəyi qalmamış, narazılığı düşmənliyə çevrilmiş adamlardır.Onların ağlında ancaq hakimiyyəti devirməkdir, irəliyə dair planları yoxdur.  Vəziyyəti belə görən liderlər isə disskursunu dəyişmək əvəzinə xalqın hakimiyyətə olan münasibətini düşmənliyə çevirmək, öz saylarını bu yolla artırmağa çalışırlar. Bu da fərqli metoddur, amma effektivliyi məndə şübhə doğurur.

 

Müxalifət-Xalq münasibətləri

Daha əvvəl də qeyd etdiyim kimi Müxalifətlə xalq arasında kommunikasiya problemi var və olduqca dərindir. Məsələ orasındadır ki, AXCP,MÜSAVAT,Milli Şura kimi müxalif təşkilatlar əksər hallarda xalqla yox, hakimiyyətlə danışırlar. Xalqla danışdıqları vaxtlarda belə xalqa yanlış hesab elədiyim mesajlar verirlər. Belə hesab edirəm ki, ReAl bu  çatışmazlığın fərqinə varıb və “vəziyyəti düzəltməyə çalışır”. Ən azından Əli Kərimli kimi xalqa “ hakimiyyət qəddardır” mesajı əvəzinə “hakimiyyət axmaqdır” mesajını verir. Bu mesajı ilə bir çox hallarda razı olmasam da, ReAl-ın vəziyyəti karikaturizasiya eləməyini təqdir edirəm. Çünki tarix də göstərir ki, qorxu yaratmaq iqtidarın işidir və məqsədi öz hakimiyyətini gücləndirməkdir. AXCP YAP-a qarşı hakimiyyət mübarizəsi aparır, amma şəxsən mən bu iki partiyanın xalqa yanaşma tərzində bir fərq görmürəm. İkisi də xalqı digərinə düşmən (məhz düşmən) etmək məntiqi ilə hərəkət edir.  Bundan əlavə “hakimiyyət əlində olan bütün imkanlardan istifadə edəcək qədər qəddar və praqmatikdir” mesajını verməklə xalqın manevr imkanını məhdudlaşdırır. Qəbul eləmək lazımdır ki, hamı fədakar deyil, bu təzyiq imkanını görən hər adam bununla qarşılaşmağı yumşaq dillə desək, xəyal etmir. Heç kəs Cəmil Həsənlinin, Əli Kərimlinin, Fuad Qəhrəmanlının, Fuad Əhmədlinin, Tofiq Yaqublunun, Saleh Rüstəmlinin və s. yerində olmaq istəməz.  Heç kəs oğlunun, dostunun, sevgilisinin, qardaşının, bacısının, qızının həbs olunmağını, şərlənməyini istəməz.  Sizcə, bu reklam üsulu uğur qazana bilərmi? Bu adamların heç biri qədər radikal və fədakar deyiləm, amma hər gün ailəm, qohum-qonşularım mənə deyirlər ki, “bala, səni axırda tutacaqlar”. Bu gözləntinin, ehtiyyatın özü böyük problem deyilmi?

Yəqin ki, fikir vermisiniz : Uzun müddətdir ki, xalqın gözündə “Kriminal avtoritet ( onun əvəzində narkobaron, oğru və s. də ola bilər) həbs olundu” xəbəri ilə “siyasi aktivist həbs olundu” xəbəri arasında  ciddi fərq yoxdur.  Səbəbi nədir ? Niyə apolitik cəmiyyət hansısa siyasi aktivistin həbs olunmağına normal baxır? Bunun səbəbini araşdırmaq istərdinizmi?

Razıyam, hakimiyyətin müxalif simalarla rəftarının bu fikrin yaranmağında çox böyük rolu var, amma siyasət həm də şəraitdən minimum itki ilə çıxmaq bacarığıdır. Mən inanmaq istəmirəm ki, 29 ildir ki, sərtləşmələr xaric, bu baxışını dəyişməyən hakimiyyətə qarşı mübarizə metodunu dəyişməyi təklif edən olmayıb. Yəni, hərəkatçılıq məntiqindən çıxıb sivil siyasət metodları ilə mübarizə aparılsaydı, biz bu qədər siyasi məhbus yolu gözləməz, hakimiyyətin qəddar üzünü bu qədər aşkar şəkildə görməzdik. Təkrar edirəm, rəqibini qaniçən kimi göstərmək öz potensial elektoratını öz cəsarəti ilə üz-üzə qoymağa bərabərdir. Güc balansının bu qədər nataraz olmağının fonunda insanlar zəif tərəf ancaq itirməyə heç nəyi olmayan elektorata sahib ola bilər.  Bu, isə həm gələcək inkişaf yolunu məhdudlaşdırır, həm də...

“Hakimiyyət müxalifətə qarşı niyə aqressivdir?” sualına üç əsas səbəb tapmaq olar.

1)      Müxalifətlə iqtidar arasında elektorat baxımından balans yoxdur

Müxaliflik kütləviləşə bilmədiyinə görə kütləvi müqavimət tələb edən platformalarda darmadağın olur. Mən polisin mitinq iştirakçılarından çox olduğu xeyli mitinq saya bilərəm. Gülməlisi odur ki, bu reallığı ondəfələrlə görməyinə baxmayaraq, siyasi müxalifət mübarizəsini məhz bu platformada davam etdirir, üstəlik dara düşəndə iqtidarı “100 minlik mitinqlərlə” hədələyir. Nəticədə eyni təzyiq üsulları o qədər tez-tez gündəmə gəlir ki, xalqın gözündə real şəraitə çevrilir.

2)      Müxalifət iqtidara qarşı nifrət formalaşdırır

Diktatorları “taxtlarında” saxlayan ən güclü arqument təhlükəsizlik, başqa dillə desək, sabitlikdir. Şəxsən mən “görəsən, xalq ayağa qalxsa, nə olar?” sualı ətrafında düşünəndə ağlıma gələn ssenari hazırki hakimiyyətdən başqa heç kimə sərf etməyən sabitlikdən daha pisdir. İnsanlara xaos təklif edərək, sabitliyi pozmağını istəyə bilərsiniz, amma bu halda ağlı başında olan adama “gəl diktatoru devirək, mən hakimiyyətə gəlim. Amma mən demokrat olacağam” desəniz, sizə gülər. Şüurlu adam başa düşür ki, bu devrilmənin ardınca repressiya, gecikmiş cəzalar və haqqında heç bir təsəvvürü olmadığı mənzərə gələcək. Üstəlik, xalqın korrupsiya kimi bağışlanılmaz cinayətin çirkabına bu qədər batdığı reallıqda sən “ rüşvət verənləri də, alanları da həbs edəcəm” deməklə heç nə qazana bilməzsiniz. Hakimiyyətin sənə etdiyi bütün qanunsuzluqları legitimləşdirməyi üçün verməli olduğu bircə mesaj var : “Onlar sabitliyi pozmaq istəyirlər” Bu mesaj sizə tanış gəldi?

Sizin etməli olduğunuz şey insanlara daha cazibədar sabitlik mesajı vermək idi.

3)      Klassik müxalifətin daxilindəki anormal pessimizm

2019-2020 –ci illərdə həm bələdiyyə, həm də növbədənkənar parlament seçkiləri keçirildi. Klassik Müxalifətin bayraqdarı Milli Şura və AXCP isə bu seçkiləri nəinki boykot etdi, hətta orada iştirak edənləri satılmışlıqda günahlandırdı. Ümumiyyətlə, seçkilər ətrafında dönən proseslər Milli Şura daxilində də fikir ayrılığına səbəb oldu – MÜSAVAT seçkiyə qatıldı. Amma bu barədə danışmasaq da olar. Bəs sonra nə oldu ?

İki seçkilərdə də az da olsa, müxalif namizədlər qalib gələ bildi (sayı çox az olsa da). Nəticədə xalqın gözündə klassik müxalifətə dair bir sual yarandı-“Bunlar nə istəyirlər?”

Məni düzgün anlayın, demokrat olduğunu iddia edən siyasi fiqur və ya təşkilatın seçkidən çəkilmə kimi şansı yoxdur.  Seçkidən çəkilib demokratik dəyişiklik tələb etmək ən yumşaq dillə desək, utopikdir.  Bu hərəkəti ilə klassik müxalifət xalqın gözündə potensial təhlükəyə çevrildi, çünki yuxarıda da izah etdiyim kimi, hakimiyyətlə xalqın razılaşdığı bəlkə də yeganə nüans “təhlükəsizlik və sabitlik”-dir.

 

Mesaj...

Nə qədər məhdudlaşdırılsa da, etiraf etməliyik ki, klassik müxalifətin xalqa çıxış imkanı hələ də var və zəif deyil. Bəs onlar bu imkanlarından necə istifadə edirlər? Xalqa hansı mesajları verirlər?

Bu illər ərzində klassik müxalifət (AXCP-MÜSAVAT ) xalqa ancaq “Biz böyük bir bəladayıq, sizin xilasınız isə ancaq bizim əlimizdədir” mesajını verib, amma xilas yolunu göstərmək əvəzinə indiki vəziyyətin vəhaməti barədə danışıb. Yəni, klassik müxalifət “ Niyə YAP-a səs verməməlisiniz?” sualına cavab verib, amma “niyə bizə səs verməlisiniz?” sualını cavabsız qoyub, məcburiyyət hiss edəndə isə “Uşaq pulları 300 manat olacaq”, “Hər kəsin evində kompyuteri olacaq”, “minimum maaş 2000 manat olacaq” kimi heç bir real əsası olmayan, utopik vədlərlə çıxış edib.  Ən çox vəd etdikləri demokratiya, ən çox tənqid etdikləri isə diktatura və korrupsiya olub, amma heç vaxt istədiklərinə necə çatacaqları ilə bağlı konkret, mötəbər izah verməyiblər.  Qarşılığında xalq onların dediyinin birinci hissəsini haqlı hesab edib YAP-a səs verməmək üçün seçkilərə çıxmır, çünki ikinci hissənin cavabını almayıb. Buna görə də seçici azlığından istifadə edən Məzahir Pənahov və muşketyorları seçki qutularını sehirbaz şlyapası kimi istifadə edə bilirlər.

 

Partiyalar gənclərə nə qatır?

Bir də səni izləyənlərə, arxanda  duranlara dəyər qatmaq məsələsi var. Uğrunda mübarizə aparan, təqib olunan, həbsi gözə alan gənclər bu mübarizədən acı təcrübə və itən illəri çıxmaq şərtilə, mənəvi rahatlıqdan başqa nə qazanırlar? Bilik? Bacarıq ? İntellektual resurs?  Bu gənclərin bir çoxu iş, kirayə ev tapa bilmir, sevdikləri ilə evlənə bilmir, sosial şəbəkələrdə sizi müdafiə, təbliğ edir, hətta hədəf göstərdiklərinizi tənqid edir ki, bununla öz vaxtlarını enerjilərini sərf edirlər. Tamam, onlar bunu sizə inandıqları, dəyər verdikləri üçün qarşılıqsız edirlər. Amma sizə elə gəlmir ki, liderlər olaraq siz də onların inkişafına töhfə verməlisiniz?

Tutalım ki, indiyə qədər qərargah, ofis problemi səbəbilə gənclərinizlə doğru-dürüst münasibət qura, onların fərdi inkişafına dəstək ola bilmirdiniz, bəs bundan sonra ? Onlayn təlim, müzakirələr qurmaq olmazmı?

Deyə bilərsiniz ki, “bizim tərəfdarlarımıza dəyər qatmaq üçün maliyyə və ya kadr imkanımız yoxdur”. Bu zaman avtomatik olaraq iki sual meydana çıxır:

Bu barədə iş görmək çün maliyyə məhdudiyyətini aradan qaldırmaq üçün bir plan qurmusunuzmu? İşini bilən və gənc partiyadaşlarına öyrətmək istəməyən kadrlarla sizin hakimiyyətdə neyləmək fikriniz var?

Məsələn, xırda fond yarada bilərdiniz, o fonda hər üzv 1 manat ianə etsəydi, sizin azı 50 gənci hər hansı bir kursa göndərmək imkanınız olardı. Sonra o 50 gənc öyrəndiklərini 500 nəfərlə bölüşə bilərdi. Beləcə partiyanız 550 tələbənizə dəyər qatmış olardı. Beləcə müxtəlif işlər görmək olardı, amma indiyədək görülməyib. Siyasi məhbus ailələrinə maliyyə yardımı gözəldir, amma kadr yetişdirmək də o dərəcədə vacib sahə deyil?

Xülasə...

Azərbaycan klassik müxalifəti fədakar mübarizəsinə baxmayaraq, professional siyasət qavramından xeyli uzaqdır. Burada məqsəd illərdir ki, rejimin təqiblərinə məruz qalmağına baxmayaraq, mübarizədən çəkilməmiş fədakar insanları günahlandırmaq deyil, onların mübarizə metodlarına güzgü tutmaqdır. Çünki xalqın ən böyük dəyəri ümiddir. Ümidi öldürmək isə insanı öldürməklə eyni mənanı daşıyır.